ΕΛΛΗΝΙΚΟΙ ΤΟΠΟΙ ΛΑΤΡΕΙΑΣ ΤΗΣ ΘΕΑΣ ΑΡΤΕΜΗΣ

Γέννηση της Άρτεμης

      Μια από τις πιο σπουδαίες γυναίκες του Δία υπήρξε η Λητώ, κόρη της Γαίας και του  Τιτάνα Κοίου. Με την μορφή ορτυκιού θα ενωθεί το ζευγάρι και η Λητώ θα μείνει έγκυος. Όταν θα γίνει αντιληπτή η εγκυμοσύνη της από την Ήρα, θα την καταδιώξει σε όλα τα μήκη και πλάτη της γης και δεν θα την αφήσει πουθενά να σταθεί για να γεννήσει το θεϊκό ζευγάρι, Απόλλωνα και Άρτεμη. Η έγκυος Λητώ θα περιπλανηθεί και θα επισκεφτεί όλα τα βουνά και τα νησιά της Ελλάδος, για να την δεχτούν. 

ΖΩΣΤΗΡ

      Μετά από μέρες περιπλάνησης, η Λητώ σταματάει σε μια παραλία για να κάνει μπάνιο. Φεύγοντας όμως, ξεχνάει  τον ζωστήρα της. Οι κάτοικοι της περιοχής σε ανάμνηση του γεγονότος δίνουν στην περιοχή το όνομα Ζωστήρ (σημερινή περιοχή Βουλιαγμένης) και της χτίζουν ένα ιερό.

      Οι βωμοί του ναού είναι αφιερωμένοι στην Λητώ, τον Απόλλωνα, την Άρτεμη και την Αθηνά. Οι τρείς νησίδες που υπάρχουν λίγο νοτιότερα ακολουθώντας τη γραμμή της στεριάς, ονομάζονται επίσης Λητώ, Απόλλωνας και Άρτεμις.

ΡΗΝΕΙΑ (ΝΗΣΟΣ)

     Η Λητώ νιώθει να πλησιάζει η ώρα του τοκετού και κατευθύνεται στο μικρό νησάκι Ρηνεία. Εκεί θα βρει καταφύγιο, για να γεννήσει τη θεϊκή κόρη Άρτεμις. Η Άρτεμις γεννιέται και βοηθάει την Λητώ να πάει στο διπλανό νησάκι την Ορτυγία. Θα απαλύνει τους πόνους του τοκετού και θα βοηθήσει την μητέρα της να γεννήσει τον αδερφό της Απόλλωνα. Γι αυτό το λόγο θα τις δοθούν τα προσωνύμια Ειλειθυία και  Λοχεία, η θεά προστάτιδα της γέννας. Η Ορτυγία προς τιμήν του Απόλλωνα θα ονομαστεί Δήλος.  

ΑΜΝΙΣΟΣ         

                               

      Η Άρτεμη σε πολύ μικρή ηλικία θα ζητήσει από τον πατέρας της τον Δία, να της χαρίσει ότι θα ποθούσε πιο πολύ στην ζωή της: να παραμείνει αιώνια παρθένα, να της δοθούν βέλη και τόξα, σαν αυτά που είχε ο αδερφός της Απόλλωνας, ένα μακρύ χιτώνα, να της ανήκουν όλα τα βουνά και μια πόλη που θα διάλεγε η ίδια. Όντως ο Δίας της ικανοποίησε όλες της τις επιθυμίες και για συνοδεία της στα κυνήγια της πρόσθεσε είκοσι Νύμφες των ποταμών και εξήντα Ωκεανίδες.
      Ο ρόλος των είκοσι Νυμφών που τέθηκαν στην υπηρεσία της Άρτεμης ήταν να προσέχουν τα υποδήματα της και να ταΐζουν τα λαγωνικά της. Πατρίδα των Νυμφών ήταν η Αμνισός (βόρεια περιοχή του Ν. Ηρακλείου). 

ΛΕΥΚΑ ΟΡΗ και ΛΙΠΑΡΑ ΝΗΣΟΣ

Λιπάρι (αρχ. ελληνικά Λιπάρα).

Αποικήθηκε απο Κνίδους και Ρόδιους. 

Ονομάστηκε Λιπάρα προς τιμήν του Λιπάρου, που

θεωρήθηκε ως ο πρώτος κατακτητής 
των Αιολίδων Νήσων(πολύ πριν την ομηρική εποχή)
ενώ  σε άλλους ως εγγονός του Οδυσσέα 
και της Κίρκης ή της Καλυψούς. 

       Η Άρτεμη θα κατευθυνθεί αργότερα στα Λευκά Όρη και από εκεί θα κατέβει στην θάλασσα, για να διαλέξει ανάμεσα στις εξήντα Ωκεανίδες, εννιάχρονες.
   Στην συνέχεια πηγαίνει στο νησί Λιπάρα, που βρίσκεται βόρεια της Σικελίας. Σκοπός του ταξιδιού είναι να ζητήσει από τους Κύκλωπες του Ηφαίστου, να τις φτιάξουν ένα καλό τόξο και μερικά βέλη. Για αντάλλαγμα θα τους δώσει την πρώτη της λεία. 

ΜΑΙΝΑΛΟΝ ΟΡΟΣ

Άρτεμις και Καλλιστώ

           Στο Μαίναλο όρος η Άρτεμις θα συναντήσει τον Πάνα και θα του ζητήσει να της δώσει λαγωνικά για το κυνήγι της. Ο θεός θα της προσφέρει τρία ευκίνητα λαγωνικά, δυνατά και ικανά να αιχμαλωτίζουν ζωντανά λιοντάρια και να τα σέρνουν μέχρι την κρυψώνα τους. Για να την προικίσει με μεγαλύτερη αγέλη, ο Πάνας θα της προσφέρει αργότερα και άλλα επτά.

      

         Η Άρτεμη σε αυτό το βουνό, αγαπάει να τριγυρνάει με τις Νύμφες της. Μια μέρα που έκανε μπάνιο μαζί με τις συνοδούς της, αντιλήφθηκε ότι η Καλλιστώ, που είχε ενωθεί με τον Δία ήταν έγκυος. Η Άρτεμις για να την τιμωρήσει που σπίλωσε την παρθενιά της την μεταμόρφωσε σε αρκούδα.

ΤΑΥΓΕΤΟΣ και ΕΡΥΜΑΝΘΟ ΟΡΟΣ

        Από τις κορυφές του Ταΰγετου μέχρι το Ερύμανθο όρος, η θεά συνοδευομένη από μια ομάδα Νυμφών κι έχοντας μπρος της ένα κοπάδι ζωηρών λαγωνικών, τρέχει εδώ και εκεί ανάμεσα στα βουνά και τις κοιλάδες και τρυπά με τα βέλη της τα άγρια ζώα. Ο πιο ευνοούμενος τόπος διαμονή της είναι η Αρκαδία. Η πιο άγρια επαρχία, με τα πιο ψηλά βουνά, τις βαθιές χαράδρες και τους ορμητικούς χείμαρρους δεν θα μπορούσε παρά να είναι τόπος κατοικίας της. Εδώ οι Αρκάδες την τιμούν και την προσφωνούν ως Δέσποινα. Της θρέφουν θαυμασμό και την αποκαλούν Ηγεμόνη,  θεά προστάτιδα αυτών που διατρέχουν τις άγριες ερημιές και τα δύσβατα μονοπάτια.

ΑΡΤΕΜΙΣΙΟΝ ΟΡΟΣ

   

    Το όρος είναι αφιερωμένο στην Άρτεμη. Ο Παυσανίας αναφέρει πως στην κορυφή του όρους υπήρχε το Ιερό της.

ΛΕΤΡΙΝΟΙ

       Ο ποτάμιος θεός Αλφειός ήταν γιος του Ωκεανού και τις Θέτιδος. Κάποτε είχε ερωτευτεί  την Άρτεμη και θέλησε να ενωθεί μαζί της, την ώρα που αυτή έκανε μπάνιο, μαζί με την Νύμφες. Η θεά που υποπτεύθηκε τις προθέσεις του Αλφειού, άλειψε τα πρόσωπα των Νυμφών και το δικό της με άσπρη λάσπη, για να μην ξεχωρίζει από τις Νύμφες. Έτσι κατάφερε να ξεγελάσει τον ποτάμιο θεό. Σε ανάμνηση του γεγονότος οι κάτοικοι της περιοχής έχτισαν το ναό της Αλφείας ή Αλφειονίας Αρτέμιδος.

       Η αρχαία πόλη Λετρίνοι που ιδρύθηκε από τον Λετρεύς, γιος του Πέλοπα και της Ιπποδάμειας, βρίσκεται σήμερα πάνω στην Ιερά οδό Ήλιδας -Ολυμπίας, στο χωριό Άγιος Ιωάννης. 

ΚΙΘΑΙΡΩΝ.   ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ

        Η Άρτεμη συνηθίζει να κάνει μπάνιο, σε τούτα τα καθάρια νερά, μαζί με τις συνοδούς της. Μια μέρα παρουσιάζεται μπροστά της ο κυνηγός Ακτίωνας, ο γιος του Αρισταίου και της Αυτονόης και την αντικρίζει γυμνή. Η θεά προσβεβλημένη από την αδιακρισία του, τον μεταμορφώνει σε ελάφι. Τα πενήντα κυνηγόσκυλα του Ακτίωνα, που δεν τον αναγνωρίζουν μεταμφιεσμένο, τον κατασπαράζουν και η Αυτονόη αναλαμβάνει τον τραγικό ρόλο να συνενώσει τα κομμάτια του γιου της.

ΝΑΞΟΣ

        Οι δύο κολοσσοί Ώτος και Εφιάλτης, γιοί του Ιφιμέδας και του Ποσειδώνα καταφθάνουν στο νησί μετά από  καταδίωξη του Άρη. Εμπιστευόμενοι μια πρόβλεψη που έλεγε πως σε τούτο το νησί δεν μπορεί να τους αγγίξει μήτε θεός μήτε άνθρωπος, προσπαθούν να βιάσουν την Άρτεμη. Η θεά για να τους αποφύγει σκαρφίζεται ένα τέχνασμα. Μεταμορφώνεται σε ελάφι και περνάει γρήγορα ανάμεσα από τα πόδια τους, αυτοί που στοχεύουν πάνω της, προσπαθώντας να την πετύχουν στο τέλος αλληλοσκοτώνονται με τα βέλη τους.

ΚΟΡΙΝΘΟΣ.   ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΠΕΙΡΗΝΗΣ

       Μια μέρα η Άρτεμις κυνηγούσε ανέμελη στα βουνά της Κορίνθου. Χωρίς να γίνει αντιληπτός ο Κεγχρίας σκοτώθηκε από τα βέλη της θεάς. Ο Κεγχρίας ήταν γιος του του Ποσειδώνα και της κόρης του Άσωπου Πειρήνης.

       Άλλοι λένε πως ανταγωνιζόταν την θεά στο κυνήγι. Η μητέρα του έκλεγε απαρηγόρητη για τον θάνατο του γιού της. Τόσος ήταν ο καημός της που μεταμορφώθηκε σε πηγή, όπως αναφέρει και ο Παυσανίας.

ΘΗΒΑΙ

     Η Νιόβη, που είχε γεννήσει πολλά παιδιά, καυχιόταν πως ήταν πιο γόνιμη από την Λητώ, που είχε γεννήσει μόνο δύο παιδιά, τον Απόλλωνα και την Άρτεμη. Προσβεβλημένη η Λητώ στέλνει τον Απόλλωνα να σκοτώσει τα αγόρια της Νιόβης  και την Άρτεμη τα κορίτσια. Από τους σκοτωμούς γλυτώνει μόνο η Μελίβοια, που από εκείνη την στιγμή ονομάζεται «Χλωρίς», επειδή έμεινε χλωμή μετά τον θάνατο των αδερφών της.

ΑΥΛΙΣ

       Η Άρτεμη καταφτάνει στην Αυλίδα για να σώσει την  Ιφιγένεια, την στιγμή που ο πατέρας της Αγαμέμνονας προσπαθεί να την θυσιάσει. Από εδώ την οδηγεί στην Ταυρική Χερσόνησο, όπου την εντάσσει στο Ιερατείο της.

ΒΡΑΥΡΩΝ.   ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΒΡΑΥΡΩΝΙΑΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ

     Η Ιφιγένεια επιστρέφει από την Ταυρική Χερσόνησο, μετά την διάσωση της από τον Ορέστη και τον Πυλάδη και ζει την υπόλοιπη ζωή της ως ιέρεια της Άρτεμης στην Βραυρώνα.

     Το ιερό αυτό είναι ένα από τα σημαντικότερα αφιερώματα της θεάς. Εδώ λατρεύεται η Άρτεμη, ταυτιζόμενη με το πρόσωπο της Ιφιγένειας, η οποία πριν γίνει ηρωίδα όπως φανερώνει το όνομα της, ήταν προστάτιδα θεά των τοκετών.        

       Στις τελετές λαμβάνουν μέρος μικρές Αθηναίες από 5-10 ετών, των οποίων οι γονείς ευτυχείς για την γέννηση των παιδιών τους, τα αφιερώνουν για κάποιο διάστημα στην θεά. Τα παιδιά που εξευμενίζουν με τους χορούς τους και τις θυσίες την Άρτεμη, παίρνουν το όνομα αρκούδες ή αρκουδάκια και οι υπηρεσίες που προσφέρουν κατά την παραμονή τους στο ιερό ονομάζονταν «άρκτεια».  

ΑΘΗΝΑΙ.  ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΒΡΑΥΡΩΝΙΑΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ

       Ο τύραννος Πεισίστρατος, που καταγόταν από την Βραυρώνα, ίδρυσε πάνω στην Ακρόπολη ένα ιερό αφιερωμένο στην Ταυροπόλο Άρτεμη. Στο εσωτερικό του φυλάσσετε το ξόανο της θεάς, αντίστοιχο με εκείνο που υπήρχε στο ιερό της Βραυρώνας. Σύμφωνα με τον Παυσανία τον 4^ο αιώνα π.κ.χ. προστέθηκε στο ιερό ένα δεύτερο άγαλμα, έργο του γλύπτη Πραξιτέλη. 

ΣΠΑΡΤΗ.   ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΟΡΘΙΑΣ ΑΡΤΕΜΙΔΟΣ

       Οι Σπαρτιάτες ιδρύουν ένα από τα πιο φημισμένα ιερά, αφιερωμένο στην «Ορθία Άρτεμη». «Ορθία» είναι μια προσφώνηση της Άρτεμης ως προστάτιδα θεά των παιδιών και των ενήλικων. Καυχιούνται πως έχουν στην κατοχή τους το άγαλμα της θεάς, που το μετέφερε από την χώρα των Ταυρείων η Ιφιγένεια, ο Ορέστης και ο Πυλάδης.
    Αρχικά οι Λακεδαιμόνιοι πραγματοποιούν σε αυτό το μέρος θυσίες μπροστά στο άγαλμα της Ταυροπόλου Αρτέμιδος. Αργότερα ο Λυκούργος θα της αντικαταστήσει με το μαστίγωμα των εφήβων (πηγές από Παυσανία , Ησύχιο).
       Με το προσωνύμιο «Ορθία» λατρευόταν και στην κορυφή του όρους Λύκωνα στα Ν.Α. του Άργους και ιδιαίτερα στην Αρκαδία.

ΔΗΛΟΣ

         Στην Δήλο θα εμφανιστεί ο γίγαντας κυνηγός Ωρίων. Οι ναυτικοί τον κάνουν γιο του Ποσειδώνα και της Ευρυάλης. Διηγούνται πως σκοτώθηκε από τις βέλη της Άρτεμις επειδή προκάλεσε την οργή της. Ο θυμός της προκλήθηκε είτε γιατί τόλμησε να αναμετρηθεί με την θεά στην δισκοβολία είτε γιατί επιτέθηκε σε μια από τις παρθένες συνοδούς της την Ώπιδα, που είχε έρθει από τους Υπερβόρειους. Οι θεοί θα πάρουν το νεκρό σώμα του και θα το μετατρέψουν σε αστερισμό.

ΧΙΟΣ

       Ο γίγαντας Ωρίωνας κυνηγούσε μαζί με την Άρτεμη στα βουνά της Χίου. Κάποτε τόλμησε να ακουμπήσει με το τρομερό του χέρι το πέπλο της θεάς. Η Άρτεμις τότε θα εμφανίσει στα βουνά του νησιού έναν γιγάντιο σκορπιό, που το δάγκωμα του θα υπάρξει μοιραίο για τον ιερόσυλο. 

ΚΡΗΤΗ

        Η Άρτεμις βρίσκεται στο νησί μαζί με την μητέρα της Λητώ. Εκεί ο Ωρίωνας της υπόσχεται πως θα κυνηγήσει και θα πιάσει όλα τα ζώα της περιοχής. Αυτό ενόχλησε πολύ την Γαία και στέλνει στο νησί έναν γιγάντιο σκορπιό, για να τον σκοτώσει. Ο Δίας θα πάρει το σώμα του Ωρίωνα και θα το τοποθετήσει στο στερέωμα μαζί με τον σκορπιό, σε τέτοια θέση που φαίνεται να τον κυνηγά αιώνια.

      Άλλοι συγγραφείς διηγούνται ότι η Άρτεμις είχε ερωτευτεί τον νεαρό κυνηγό. Έτρεχαν μαζί στα δάση και κυνηγούσαν άγρια ζώα. Ο Απόλλωνας αγανακτισμένος για τούτη την τρυφερότητα, προσπάθησε να την απομακρύνει από τον Ωρίωνα, μα η θεά δεν άκουγε τις συμβουλές του αδερφού της. Ο θεός του Φωτός φοβούμενος για την αγνότητα της Άρτεμης, ψάχνει τρόπο να απομακρύνει τον Ωρίωνα από την θεά. Μια μέρα ο Απόλλωνας είδε πέρα στην θάλασσα ένα σκοτεινό σημάδι και προκάλεσε την Άρτεμη να στοιχηματίσει μαζί του, πως δεν μπορούσε να πετύχει τον στόχο. Η θεά αγνοώντας πως ο στόχος ήταν το κεφάλι του Ωρίωνα, τον πετυχαίνει και τον σκοτώνει. Απαρηγόρητη η θεά για τον άδικο θάνατο του αγαπημένου της, πήρε και  σήκωσε το σώμα του στα αστέρια και τον μεταμόρφωσε σε αστερισμό.

ΚΑΙΝΩ

       Στο νησί της Κρήτης, η Άρτεμη θα μπερδευτεί με μια τοπική θεότητα που της μοιάζει σε πολλά γνωρίσματα. Είναι η Βριτομάρτις, η «γλυκιά παρθένα», είναι κόρη του Δία και της Κάρμης. Εδώ λέγεται πως γεννήθηκε. Θεωρείται η προστάτιδα των ναυτικών και των ψαράδων. 

ΔΥΚΤΥΝΝΑΙΟΝ

       Η Βριτομάρτης, ξυπνάει το τρελό πάθος του βασιλιά Μίνωα και αρχίζει να την καταδιώκει στα βουνά της Κρήτης. Η Νύμφη για να του ξεφύγει, κρύβεται πότε στα δάση των δρυών και πότε μέσα στις χαράδρες. Εννιά μήνες ο Μίνωας την κυνηγάει και παραλίγο να την πιάσει, όταν την στρίμωξε σε ένα απότομο βράχο της Δίκτης. Το φόρεμα της είχε πιαστεί στα κλαδιά μιας μυρτιάς, αυτή όμως πρόλαβε και πήδηξε από τον βράχο στη θάλασσα. Στην θάλασσα πιάνεται στα δίχτυα ενός ψαρά κα από τότε αποκαλείται «Δίκτυννα».  Για να την ανταμείψει η Άρτεμις για την αγνότητα της, την ανύψωσε στην σειρά των θεών.
      Από τότε διατρέχει τις θάλασσες τη νύχτα και παρουσιάζεται στους κατοίκους των ακτών και των νησιών.

ΑΙΓΙΝΑ.  ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΑΦΑΙΑΣ

       Η Βριτομάρτις μετά την καταδίωξη του Μίνωα φεύγει από την Κρήτη και με την βοήθεια ενός ψαρά φτάνει στην Αίγινα. Ο ψαράς που λέγεται Ανδρομέδης θέλησε να την βιάσει, αλλά η θεά προλαβαίνει και εξαφανίζεται μέσα στα βουνά και στα πυκνά δάση του νησιού.

    Λέγεται επίσης πως η Βριτομάρτις προλαβαίνει και κρύβεται μέσα στην σπηλιά ενός απομακρυσμένου λόφου.
Από εκείνη την στιγμή στην Αίγινα δεν λέγεται πια Βριτομάρτις αλλά «Αφαία», γιατί ξαφνικά έγινε αόρατη, αφανής. Στο σημείο εκείνο, στην δυτική πλευρά του νησιού, της αφιέρωσαν οι Αιγινήτες ένα ιερό, το ιερό της Αφαίας Άρτεμης.